آبیاری غرقابی چیست
حتماً می‌دانید که در همین سال 2022، همچنان بیش از 90 درصد منابع آبی کشور در امور کشاورزی مصرف می‌شود، چیزی که از چند دهه پیش هیچ تغییری در آمار آن به وجود نیامده است.
به آبیاری غرقابی، آبیاری کرتی هم گفته می‌شود. این روش یکی از روش‌های سنتی و بسیار قدیمی است که بهره‌بردن از این روش درگذشته، متداول بوده؛ چراکه گزینه دیگری پیشروی کشاورزان نبوده است. به آبیاری غرقابی در انگلیسی Flooding Irrigation گفته می‌شود و این روش در تمام دنیا امری رایج بوده و همچنان در برخی کشورها هست.
روش آبیاری غرقابی به این صورت است که زمین را به قطعات مختلفی تقسیم‌بندی می‌کنند. مثلاً یک زمین 1000 متری را به 10 قطعه 100 متری تقسیم می‌کنند که هرکدام از این قطعات می‌تواند مربعی شکل یا مستطیلی شکل باشد. به هر قطعه نیز کرت گفته می‌شود. در حقیقت کشاورزان در این روش زمین خود را کرت‌بندی می‌کنند، به همین جهت است که به این روش، آبیاری کرتی هم گفته می‌شود.
در مرحله بعد، بین کرت‌ها جوی‌هایی ساخته می‌شود، برای هر کرت یک ورودی و یک خروجی قرار می‌دهند تا وقتی کرت پر از آب شد، خودبه‌خود، آب وارد جوی شده و به کرت دیگر منتقل شود. در این روش نکاتی مثل شیب زمین، جنس خاک و غیره نیز اهمیت دارد. در آخر با رها کردن آب در زمین که از منابع در دسترس تأمین و معمولا به وسیله موتور پمپ آب کشاورزی می‌شود، آبیاری غرقابی درختان یا زمین‌های کشاورزی صورت می‌گیرد.
آبیاری غرقابی چگونه است؟
پیش از رسیدن به معایب آبیاری به شیوه غرقابی، بیایید آن را بررسی کنیم. آبیاری غرقابی که با نام آبیاری سطحی نیز شناخته می‌شود، به روشی از آبیاری گفته می شود که در آن آب بر اثر نیروی گرانش زمین گیاهان زراعی را سیراب می‌کند.
این روش بدون این که تحت فشار باشد، به عنوان یکی از کم هزینه‌ترین روش‌های آبیاری که نیازی به زیر ساخت‌های پیچیده ندارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر به عبارت ساده تر بخواهیم آبیاری کرتی را تعریف کنیم، آن را روشی می‌دانیم که مزرعه طی آن غرق آب می‌شود و خاک مزرعه نیز خیس می‌شود.
لازم به ذکر است که آبیاری غرقابی خود دارای روش‌های مختلفی است. آبیاری کرتی دائمی، ماندابی، بدون فاضلاب و فاضلابی از انواع مختلف آبیاری کرتی ( غرقابی) هستند.
در این روش ابتدا زمین به قسمت های مختلفی تقسیم شده و کرت بندی می‌شود. برای مثال کشاورزان زمین ۱۰۰۰ متری خود را به ۱۰ قطعه ۱۰۰ متری یا کوچکتر تقسیم می کنند. سپس بین هر دو تکه جوی آبی قرار می‌گیرد که پر از آب می شود.
زمانی که جوی از آب فراوان پر شد ، کم کم به کرت منتقل شده و در نهایت زمین را پر از آب می‌کند. لازم به ذکر است که مقدار آب مورد نیاز در آبیاری کرتی بالا است. در وضعیت خشکسالی این روش چندان مناسب نیست.
در مناطقی که بارندگی سالانه برای حمایت از رشد محصولات کشاورزی کافی نبود، انسان ها کانال‌هایی ساختند تا مقادیر زیادی آب را از دریاچه‌ها و رودخانه‌ها هدایت کند و مزارع زیر کشت آنها را سیراب کنند. اولین نمونه از کانال های آبیاری در حدود 5500 سال قبل از میلاد در بین النهرین ساخته شد.
در سطح جهانی، کشاورزی از 70 درصد منابع آب شیرین کره زمین و 95 درصد از کشاورزان جهان از آبیاری غرقابی استفاده می کنند. متأسفانه، این روش آبیاری در بین همه سیستم‌های آبیاری، از جمله سیستم‌های آبیاری قطرهای، ناکارآمدترین است. این نوع آبیاری بیش از 50 درصد آب مصرفی را هدر می دهد.
روش‌های مختلف آبیاری غرقابی
1- آبیاری کرتی:
رایج‌ترین روش آبیاری در ایران است. این روش برای خاک‌های سنگین با شیب کم (2 در هزار) مناسب است. همچنین برای خاک‌های شور نیز مناسب است. در این روش زمین به کرت‌هایی نسبتاً تراز به شکل مربع یا مستطیل تقسیم‌بندی می‌شود. در آبیاری کرتی، خاک، بذر و عناصر غذایی در معرض آبشویی قرار می‌گیرد و خاک‌های مستعد (رسی) نیز سله سخت و نفوذناپذیر می‌بندد. همچنین، خطر شیوع برخی بیماری‌ها در این روش زیاد است.
2- آبیاری نواری:
این روش حالت پیشرفته آبیاری کرتی است. در این روش زمین شیب‌بندی شده و به شکل مستطیل و ترازبندی شده در می‌آید. تفاوت آن با آبیاری کرتی این است که نوارها شیبدار هستند و بر عکس آبیاری کرتی دارای قطعات کوچک است و نمی‌توان از تجهیزات مکانیزه در سطح وسیع استفاده کرد. عرض نوارها 5 تا 15 متر و طول آنها 75 تا 300 متر می‌باشد. برای بیشتر خاک‌ها مناسب است، اما برای زمین‌های شنی که آب به سرعت نفوذ می‌کند، مناسب نیست.
3- آبیاری جویچه‌ای:
یکی از مناسب‌ترین روش‌های آبیاری است. در این روش آب در تمام سطح خاک پخش نمی‌شود و فقط در جویچه‌ها جریان دارد و به تدریج در کف و کناره‌های آن نفوذ می‌کند و باعث مرطوب شدن خاک می‌شود.
مزایا و معایب آبیاری غرقابی
با توجه به انواع روش‌های آبیاری که می‌توانید از بین آنها انتخاب کنید، اغلب بهترین کار این است که مزایا و معایب مختلف هر کدام را بررسی کنید تا تصمیم منطقی بگیرید که در نهایت هزینه‌ای زیادی نداشته باشد یا در نهایت نیاز به تغییر روش جایگزین داشته باشد. در ادامه مزایای آبیاری غرقابی را خدمت شما همراهان فردین کشت شرح می دهیم:
- اقتصادی ترین سیستم آبیاری همان سیستم های آبیاری غرقابی است که نیاز به تجهیزات خاصی ندارد و به منابع انرژی کمی نیاز دارد.
- به سرعت رطوبت خاک در ناحیه ریشه را افزایش می دهد. آبیاری غرقابی بهترین راه برای شارژ سریع و کامل سطوح رطوبت خاک، بالا بردن سطح آب و در نهایت افزایش عملکرد محصول است.
- در این روش آبیاری احتمال سوختن برگ ها و بیماری های ناشی از وجود روطوبت زیاد کاهش می یابد.
- از معایب آبیاری غرقابی می توان به ناکارآمدی در استفاده از آب اشاره کرد. در این روش آب زیادی مصرف می شود و ممکن است رواناب در لبه‌های مزارع رخ می‌دهد و آب آبیاری هدر رود. همچنین ممکن است مواد مغذی را نیز از خاک مزرعه شسته و با روان آب از مزرعه خارج کند.
- استفاده از آبیاری غرقابی در خاک های شنی درست نیست. در حالی که خاک های رسی برای سیستم های آبیاری غرقابی مساعد هستند، آب در خاک های شنی خیلی سریع خاک را خیس می کند و قبل از اینکه ریشه های گیاه بتوانند از آن استفاده کنند، آب از دسترس ریشه خارج می شود.
- در این روش آبیاری باید زمین شیب بندی شود. مزارعی که بیش از حد شیب دار یا خیلی مسطح هستند برای استفاده از سیستم آبیاری غرقابی به شیب بندی نیاز دارند.
- کشاورزان باید از تجهیزات تسطیح مزارع استفاده کنند تا مطمئن شوند که هیچ چیز مانع جریان آب مانند یک تپه کوچک نمی شود. برای تسطیح زمین، کشاورزان حتی ممکن است از تجهیزات تسطیح با تکنولوژی بالا مانند پرتوهای لیزر استفاده کنند.
آبیاری قطرهای ؛ بهترین جایگزین برای آبیاری غرقابی
این روش آبیاری نه تنها باعث کاهش مصرف آب می شود بلکه هدر رفت آب را به حداقل می رساند و حتی جلوی رشد علف‌های هرز را می گیرد. در این روش از آبیاری محدودیت های روش قبل از بین خواهند رفت.
شما می توانید در زمین های شیبدار و زمین‌های غیر صاف آبیاری قطرهای را پیاده سازی کنید و از این روش برای آبیاری متمرکز مزارع و زمین کشاورزی بهره بگیرید.
علاوه بر آبیاری قطرهای ، آبیاری بارانی هم انتخابی مناسب به جای آبیاری غرقابی است. تفاوت آبیاری بارانی و قطرهای در تجهیزاتی است که نیاز دارند.
در آبیاری بارانی شما به دستگاهی نیاز خواهید داشت که آب را با فشار به زمین کشاورزی و قسمت‌های مختلف آن پرت کند. اما در آبیاری قطرهای با کمک لوله‌هایی که معمولاً شیر و قطع کن دارند، آب در زمین کشاورزی پخش می‌شود.
